ज्येष्ठ खगोलशास्त्रज्ञ डॉ. जयंत नारळीकर यांचं निधन: भारतीय विज्ञान विश्वातील एक तारा निखळला.

Digital Gaavkari News
Durgaprasad Gharatkar

पुणे, 20 मे 2025: भारतीय खगोलशास्त्र आणि विज्ञान साहित्य क्षेत्रातील दिग्गज व्यक्तिमत्त्व, ज्येष्ठ खगोलशास्त्रज्ञ, संशोधक आणि लेखक डॉ. जयंत विष्णू नारळीकर यांचं आज पहाटे पुण्यातील त्यांच्या राहत्या घरी वयाच्या 86व्या वर्षी निधन झालं. त्यांच्या निधनाने भारतीय विज्ञान विश्वात एक मोठी पोकळी निर्माण झाली आहे. कुटुंबीयांनी दिलेल्या माहितीनुसार, डॉ. नारळीकर यांनी झोपेतच शांतपणे अखेरचा श्वास घेतला.

वैज्ञानिक आणि साहित्यिक योगदान

19 जुलै 1938 रोजी कोल्हापूर येथे जन्मलेले डॉ. जयंत नारळीकर यांनी खगोलशास्त्र आणि खगोलभौतिकीच्या क्षेत्रात जागतिक पातळीवर भारताची मान उंचावली. केंब्रिज विद्यापीठातून शिक्षण घेतल्यानंतर त्यांनी प्रख्यात शास्त्रज्ञ सर फ्रेड हॉईल यांच्यासोबत ‘हॉईल-नारळीकर सिद्धांत’ मांडला, ज्याने गुरुत्वाकर्षण आणि विश्वाच्या उत्पत्तीच्या संशोधनाला नवी दिशा दिली. हा सिद्धांत त्यांच्या वैज्ञानिक कारकीर्दीतील मैलाचा दगड ठरला.

डॉ. नारळीकर यांनी विज्ञानाला सामान्य माणसापर्यंत पोहोचवण्यासाठी मराठी आणि इंग्रजी भाषेतून विपुल लेखन केलं. त्यांच्या ‘आकाशाशी जडले नाते’ आणि ‘यक्षाची देणगी’ या पुस्तकांना प्रचंड लोकप्रियता मिळाली. ‘यक्षाची देणगी’ या पुस्तकाला महाराष्ट्र शासनाचा पुरस्कार, तर ‘चार नगरांतले माझे विश्व’ या आत्मचरित्राला साहित्य अकादमीचा पुरस्कार मिळाला. त्यांच्या लेखनाने विज्ञानकथा या साहित्यप्रकाराला मराठीत नवं परिमाण दिलं.

विज्ञान प्रसार आणि संस्थात्मक योगदान

1972 मध्ये तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी डॉ. नारळीकर यांना भारतात परतण्याचे आवाहन केले. त्यानंतर त्यांनी टाटा मूलभूत संशोधन संस्थेत (TIFR) कार्य केले आणि पुण्यात इंटर-युनिव्हर्सिटी सेंटर फॉर ॲस्ट्रॉनॉमी अँड ॲस्ट्रोफिजिक्स (IUCAA) या संस्थेची स्थापना करण्यात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. विज्ञानाच्या प्रसारासाठी त्यांनी अनेक व्याख्याने, कार्यशाळा आणि शैक्षणिक उपक्रम राबवले.

पुरस्कार आणि सन्मान

डॉ. नारळीकर यांना त्यांच्या उल्लेखनीय कार्यासाठी अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आलं. यामध्ये पद्मविभूषण, महाराष्ट्र भूषण, टायसन मेडल, स्मिथ पुरस्कार आणि अमेरिकेतील फाऊंडेशनचा साहित्यविषयक जीवनगौरव पुरस्कार यांचा समावेश आहे. त्यांनी बिग बँग थिअरीला आव्हान देत ‘कन्फॉर्मल ग्रॅव्हिटी थिअरी’ मांडली, ज्यामुळे ते जागतिक पातळीवर ओळखले गेले

शोकसंदेश आणि प्रतिक्रिया

डॉ. नारळीकर यांच्या निधनाने विज्ञान आणि साहित्य क्षेत्रात शोककळा पसरली आहे. विधान परिषदेच्या उपसभापती नीलम गोऱ्हे यांनी त्यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली वाहताना म्हटलं, “डॉ. नारळीकर यांच्या निधनाने विज्ञान क्षेत्रात मोठी पोकळी निर्माण झाली आहे.” सामाजिक माध्यमांवरही अनेकांनी त्यांच्या कार्याला उजाळा देत श्रद्धांजली वाहिली. @rameshmashelkar यांनी X वर लिहिलं, “आज भारतीय विज्ञानविश्वातील एक तेजस्वी तारा कायमचा नजरेआड झाला.”

कोल्हापूरशी ऋणानुबंध

कोल्हापूरात जन्मलेल्या डॉ. नारळीकर यांचं त्यांच्या जन्मभूमीशी अतूट नातं होतं. त्यांनी आपल्या आत्मचरित्रात कोल्हापूरातील संस्कृती, कौटुंबिक वातावरण आणि शालेय जीवनाचे अनुभव सविस्तरपणे नमूद केले. त्यांच्या निधनाने कोल्हापूरकरांनाही मोठा धक्का बसला आहे.

वैयक्तिक जीवन

डॉ. नारळीकर यांच्या पत्नी डॉ. मंगला नारळीकर, ज्या स्वतः गणितज्ञ होत्या, यांचं 17 जुलै 2023 रोजी निधन झालं होतं. त्यांच्या मागे तीन मुली आणि एक समृद्ध वैज्ञानिक आणि साहित्यिक वारसा आहे.

डॉ. जयंत नारळीकर यांचं कार्य आणि त्यांनी विज्ञानाला दिलेली लोकप्रियता पिढ्यानपिढ्या प्रेरणा देत राहील. त्यांच्या आत्म्यास शांती लाभो, हीच श्रद्धांजली.