लाल सागरातील अंडरसी इंटरनेट केबल्स कापल्यामुळे : भारतासह अनेक देशांमध्ये इंटरनेट स्पीड कमी.

डिजिटल गावकरी न्यूज
Durgaprasad Gharatkar

मुंबई : internet undersea Cable इंटरनेट ही आजच्या जगाची जीवनरेखा आहे, पण तुम्हाला माहीत आहे का की हे इंटरनेट समुद्राच्या तळाशी असलेल्या केबल्सच्या जाळ्यातून चालते? नुकत्याच लाल सागरात घडलेल्या एका घटनेने हे सत्य पुन्हा एकदा समोर आले आहे. लाल सागराच्या तळाशी असलेल्या इंटरनेट केबल्स कापल्या गेल्या, ज्यामुळे भारत, पाकिस्तान, सौदी अरेबिया, संयुक्त अरब अमिराती आणि पश्चिम आशियातील अनेक भागांमध्ये इंटरनेटची गती मंदावली आहे. ही घटना केवळ तांत्रिक समस्या नाही, तर जागतिक अर्थव्यवस्था आणि संवादावर परिणाम करणारी गंभीर बाब आहे.

मायक्रोसॉफ्टने आपल्या वेबसाइटवर याची माहिती दिली आहे की, रेड सीमध्ये फायबर ऑप्टिक केबल्स कापल्या गेल्या. इंटरनेट निरीक्षण करणारी कंपनी नेट ब्लॉक्सनेही सांगितले की, ही घटना सौदी अरेबियातील जिद्दा शहराजवळ घडली. प्रभावित झालेल्या केबल्समध्ये एसएमडब्ल्यू४ (साउथ ईस्ट एशिया, मिडल ईस्ट, वेस्टर्न युरोप फोर) आणि आयएमई (इंडिया मिडल ईस्ट वेस्टर्न युरोप) या प्रमुख केबल सिस्टमचा समावेश आहे. एसएमडब्ल्यू४ ही भारतातील टाटा कम्युनिकेशन्सद्वारे चालवली जाते, तर आयएमई ही अल्काटेल-लुसेन्टसारख्या युरोपीय कंपन्यांच्या गटाद्वारे व्यवस्थापित आहे. या केबल्स कापल्या गेल्याने डेटा ट्रॅफिकला दुसऱ्या मार्गाने वळवावे लागले, ज्यामुळे स्पीड कमी झाली आणि भारतात अनेक ठिकाणी इंटरनेट मंदावले.

इंटरनेटचे समुद्राच्या तळाशी असलेले जाळे कसे असतात.

बहुतेक लोकांना वाटते की इंटरनेट हे वायरलेस किंवा सॅटेलाइटद्वारे येते, पण वास्तव हे आहे की जगातील ९९% इंटरनेट ट्रॅफिक समुद्राच्या तळाशी असलेल्या अंडरसी केबल्सद्वारे चालते. तुम्ही घरात बसून फोनवर व्हिडिओ पाहता किंवा परदेशातील मित्राशी चॅट करता, तेव्हा हा डेटा हजारो मैल दूर असलेल्या सर्व्हरपर्यंत कसा पोहोचतो? हे सर्व फायबर ऑप्टिक केबल्सद्वारे होते, ज्या केसाच्या केसापेक्षा बारीक असतात आणि त्यातून प्रकाशाच्या सिग्नलद्वारे डेटा पाठवला जातो. प्रकाशाची गती इतकी वेगवान असते की, सेकंदात डेटा जगाच्या एका कोपऱ्यातून दुसऱ्या कोपऱ्यात पोहोचतो.

तुमचा फोन किंवा कॉम्प्युटर स्थानिक नेटवर्क (वाई-फाय किंवा सेल टॉवर) द्वारे इंटरनेट सेवा पुरवणाऱ्या कंपनीकडे रिक्वेस्ट पाठवतो. तेथून ती रिक्वेस्ट जगभरातील केबल्सच्या जाळ्यातून पाठवली जाते, ज्यात बहुतेक केबल्स समुद्राच्या तळाशी असतात. या केबल्स डेटा वाहून नेणाऱ्या मोठ्या पाईप्सप्रमाणे आहेत, पण त्यात पाण्याऐवजी प्रकाशाचे सिग्नल वाहतात.

इंटरनेटचे केबल्स कशा बसवल्या जातात आणि त्या का तुटतात?

या अंडरसी केबल्स बसवण्यासाठी विशेष जहाजे (केबल लेइंग शिप्स) वापरली जातात. ही जहाजे १०,००० किलोमीटर लांबीच्या केबल्सच्या मोठ्या चक्र्या घेऊन जातात आणि समुद्रात हळूहळू केबल सोडतात. केबल्स मजबूत करण्यासाठी स्टील आणि प्लास्टिकच्या थरांनी गुंडाळलेल्या असतात, जेणेकरून दगड, मासे किंवा जहाजांच्या अँकरपासून संरक्षण मिळेल. किनाऱ्याजवळ पाणी उथळ असते, तेथे केबल्स खोदून पुरल्या जातात, तर खोल समुद्रात त्या तळाशी पडून राहतात.

किनाऱ्यावर या केबल्स विशेष स्टेशन्स (लँडिंग स्टेशन्स) शी जोडल्या जातात, जसे मुंबई आणि चेन्नईमध्ये आहेत. पण या केबल्स तुटण्याची कारणे अनेक आहेत: जहाजांचे अँकर, समुद्रातील भूकंप, नैसर्गिक आपत्ती किंवा कधीकधी जाणीवपूर्वक नुकसान. लाल सागरातील या घटनेत काहींना शंका आहे की, यमनातील हूती विद्रोह्यांनी हे केले असावे, जे इस्रायलविरोधात गाझा युद्धात दबाव टाकण्यासाठी जहाजांवर हल्ले करत आहेत. हूतींनी मात्र याचा इन्कार केला आहे. २०२४ मध्ये यमन सरकारनेही असा इशारा दिला होता. काही तज्ज्ञांच्या मते, फेब्रुवारी २०२४ मध्ये 'रुबी मार' जहाज बुडाले तेव्हा त्याच्या अँकरमुळे एएई वन आणि ईआयजी केबल्सला नुकसान झाले होते. या घटनेचा कारण अद्याप रहस्य आहे आणि तपास सुरू आहे.

केबल तुटल्यास दुरुस्ती करणे कठीण असते. विशेष जहाजे पाठवली जातात, रोबॉट्सद्वारे तुटलेली जागा शोधली जाते, केबल वर खेचली जाते, जोडली जाते आणि पुन्हा तळाशी सोडली जाते यात आठवडे लागू शकतात.

जागतिक चोक पॉइंट्ससॅटेलाइट्स जीपीएस किंवा टीव्ही सिग्नलसाठी चांगल्या आहेत, पण इंटरनेट डेटासाठी त्या केबल्सपेक्षा मंद असतात. डेटा सॅटेलाइटपर्यंत जाण्यात आणि परत येण्यात वेळ लागतो, आणि त्या जास्त डेटा हाताळू शकत नाहीत. इलॉन मस्कची स्टारलिंकसारख्या कंपन्या प्रयत्न करत आहेत, पण अद्याप केबल्सवर अवलंबून आहोत.

जगभरात सुमारे १४ लाख किलोमीटर लांबीच्या केबल्स आहेत, ज्या पृथ्वीला अनेकदा गुंडाळू शकतात. लाल सागर हे एक प्रमुख चोक पॉइंट आहे, जेथे १६ हून अधिक केबल्स गुजरतात, ज्या आशिया आणि युरोपला जोडतात. येथे जहाजांची गर्दी आणि उथळ पाण्यामुळे धोका जास्त आहे. अटलांटिक महासागरात अमेरिका आणि युरोपला जोडणाऱ्या केबल्स आहेत, जसे 'मारिया' केबल जी मायक्रोसॉफ्ट आणि मेटाने बसवली आहे. पॅसिफिकमध्ये युनिटी केबल अमेरिका आणि जापानला जोडते, तर गूगलने सिंगापूर-इंडोनेशिया-अमेरिका केबलची घोषणा केली आहे.

मलाक्का सामुद्रधुनी (सिंगापूरजवळ) आणि साउथ चायना सी हेही चोक पॉइंट्स आहेत. २०२२ मध्ये एएई वन केबल तुटल्याने इथियोपिया आणि सोमालियात इंटरनेट ठप्प झाले. बाल्टिक समुद्रात २०२४ मध्ये दोन केबल तुटल्या, ज्यात रशिया किंवा चीनचा हात असल्याची शंका आहे. अफ्रिकेत सीकॉम आणि पीस केबल्स केन्या, तंजानिया आणि दक्षिण आफ्रिकेला जोडतात, पण २०२५ मध्ये पीस केबल तुटल्याने प्रभाव पडला.

समुद्रात अडकल्या हे केबल्सचे महाजाळ केवळ तंत्रज्ञान नाही, तर जगाची अर्थव्यवस्था चालवते. शेअर बाजारातील व्यवहार असो किंवा रोजचे चॅटिंग, सर्व काही या केबल्सवर अवलंबून आहे. पुढच्या वेळी इंटरनेट मंदावले तर लक्षात ठेवा, कदाचित समुद्राच्या तळाशी काही तरी घडले असेल. जागतिक सुरक्षा आणि तंत्रज्ञानाच्या दृष्टीने या केबल्सचे संरक्षण करणे गरजेचे आहे, अन्यथा एक छोटी घटना मोठा परिणाम घडवू शकते.